Şarbon Hastalığı Nedir, Nasıl Bulaşır ve Nasıl Tedavi Edilir?
Şarbon, özellikle sığır, koyun, keçi, deve gibi ot yiyen hayvanlardan insanlara bulaşan ot yiyen hayvanlardan insanlara temas yoluyla bulaşan bakteriyel bir hastalıktır. Antraks olarak da bilinen şarbon hastalığı ülkemizde çoban çıbanı ve karakabarcık gibi isimlerle anılmakta ve yöresel pek çok ismi bulunmaktadır. Toprakta ve meralarda bulunabilen bakteriyel bir enfeksiyon hastalığı olan şarbon zaman zaman ölümlü vakaların oluşmasına sebep olabilmektedir. Temas durumunda bulaşabileceği gibi solunum yolu ile bulaşması durumunda oldukça tehlikelidir.
Etkeni Bacillus anthracis isimli sporlu bir bakteri olan şarbon, insanlarda ve hayvanlarda bilinen en eski hastalıklardan biri olmasına karşın, dünyada geri kalmış ve gelişmekte olan bazı ülkelerde hala görülen ve zaman zaman hayvanlarda salgın yapan bir hastalıktır. Şarbon insandan insana bulaşmaz.
Bu bakterinin bulunduğu hayvanlarda temasta bulunulması veya o hayvanın etinin tüketilmesi durumunda bakteri kişinin vücuduna yerleşir. Şarbonun ortaya çıkış şekli tam olarak bilinmese de laboratuar ortamında oluşturulduğu ve biyolojik silah olarak kullandıkları düşünülmektedir.
Hayvancılıkla uğraşanlar, çobanlar, kasaplar, mezbaha işçileri, dericilik sanayinde çalışanlar, veteriner hekimler, hastalığın yaygın olduğu bölgelerde ölen hayvanların kesildiği veya yerleşim birimlerine yakın ölen hayvanların gömüldüğü yerlerde oynayan çocuklar şarbon yönünden risk gruplarını oluşturmaktadır.
Günümüzde görülme sıklığı oldukça azalan şarbon, genellikle Asya, Afrika ve Güney Amerika gibi Akdeniz ülkelerinde görülmektedir. Ancak son yıllarda şarbon hastalığında bir azalma söz konusu olduğu bilinmektedir. Verilere göre ülkemizde 150 şarbon hastası olduğu belirtilmektedir.
Üremesi için mutlaka oksijen gereken bu bakteriler yaklaşık 37 derece ısıya ihtiyaç duyarlar. Bu nedenle insan vücudu onların üremeleri için oldukça uygundur. Kimi zaman ölümle sonuçlanabilen şarbon hastalığı için aşı uygulaması yapılmaktadır. Bu aşı ile şarbon hastalığı %90 oranında önlenmektedir.
Şarbon hastalığı nasıl bulaşır?
Şarbonun bulaşma yolları çeşitlidir.
– Şarbonlu hayvanlarla doğrudan temas ya da dolaylı olarak temas etmek,
– Bu hayvanların etinin yenilmesi, hayvanın kesilmesi sırasında temas edilmesi,
– Sanayi ürünlerinde kullanılan hayvan yünleri, derileri ve kılları, – Hastalığın görüldüğü ülkeden hayvan ve hayvan ürünlerini almak, – Ayrıca laboratuvar çalışmaları sonucu dikkat edilmezse, şarbon mikrobu bulaşabilir.
Şikayetleri ve Bulguları:
Şarbon hastalığı mikrobun vücuda girmesinden itibaren yaklaşık 2-7 gün sonra ortaya çıkar. Belirtiler hastalığın klinik şekline göre değişiklik gösterir.
Deri Şarbonu: Ülkemizde görülen şarbon hastalığı genelde deri şarbonu şeklindedir. Şarbon sporlarının deriden girdiği yerde, ilk önce böcek ısırığına benzer biçimde kabarık, kaşıntılı bir şişlik oluşur. Bu şişlik 1-2 gün içerisinde içi su dolu kabarcığa dönüşür ve daha sonrada ağrısız, genellikle 1-3 santimetre genişliğinde ortasında karakteristik siyah renkte ölü dokunun yer aldığı bir yara meydana gelir. Deri şarbonunda ayrıca yaranın bulunduğu lenf bezlerinde şişmeler görülebilir.
Bağırsak Şarbonu: Bulantı, kusma, iştahsızlık, ateş gibi belirtilerle başlar, bunu karın ağrısı, kanlı kusma ve kanlı ishal izler. Daha sonra kan zehirlenmesi ve şok gelişerek ölüm meydana gelebilir. Bu tip şarbonda tedaviye rağmen ölüm oranı % 50 civarındadır.
Akciğer Şarbonu: Soğuk algınlığına benzeyen belirtilerle başlar. Yüksek ateş ve titremeler görülür. Birkaç gün sonra ağır solunum güçlüğü ve şok gelişir. Hastalık genel olarak ölümle sonuçlanır.
TEDAVİSİ NASIL OLUR?
Şarbonun tedavisi için etkili antibiyotikler vardır. Tedavinin başarılı olabilmesi için mümkün olan en kısa sürede tedaviye başlamak gerekir. Bu sebeple şarbonla ilgili yukarıda bahsedilen belirtiler görüldüğünde vakit kaybetmeden en yakın sağlık kuruluşuna başvurulması hayati öneme sahiptir.
KORUNMAK İÇİN NE YAPILMALI?
-Şarbonlu olduğundan şüphelenilen veya şarbondan ölen hayvanlar asla kesilmemeli ve yüzülmemelidir.
-Şarbondan ölen hayvanlar mümkünse yakılarak imha edilmeli veya 2 metre derinliğinde çukurlar açılarak üzerine sönmemiş kireç dökülüp gömülmelidir.
-Hasta hayvanların bulundukları yerler ve taşındıkları nakil vasıtaları temizlenmeli ve dezenfekte edilmelidir.
-Hasta hayvanların temas ettiği yem maddeleri, altlıklar ve gübre gibi bulaşık materyaller yakılarak imha edilmelidir.
-Hastalık şüphesiyle yetkili birimler tarafından konulan müşahade ve karantina süresi sona ermeden hayvanlar kesilmemeli ve etleri tüketilmemelidir.
-Riskli bölgelerde, hayvanlar şarbona karşı aşılattırılmalıdır.
Şarbonlu et nasıl anlaşılır?
Antrax’tan ölen hayvanların kadavralarında çok çabuk bir putrifikasyon görülür.(Kazeöz dekompozisyon) Buna karşılık rigor mortis yavaş veya hiç şekillenmez. Doğal deliklerden (Anüs, vulva, ağız ve burun) siyah renkte kan gelir ve pıhtılaşmaz. Vücudun çeşitli yerlerinde ödemler ve hemorajilere rastlanır. Hayvanın derisi yüzüldüğünde deri altı damarları çok dolgun olup kadavrada bir septisemi tablosu görülür. Jelatinöz infiltrasyon bölgelerindeki lenf yumruları büyümüş ve kesit yüzleri hemorojiktir.
Kan koyu renktedir ve pıhtılaşmaz, hava ile temasta zamanla rengi kızarır ve pıhtılaşma kabiliyeti kazanır. Dalakta akut bir şişme, normalden 4-5 kat büyüme , kapsülü gergin olup ve üzerinde kan oturmaları vardır. Kesit yüzü koyu renktedir, içinden katran gibi bir kan sızar. Karaciğer ve böbreklerde şişme, paranchim degenerasyonu gözlenir. Özellikle ince bağırsak mukozası parlak kırmızı renkte olup, şişmiş ve üzerinde hemorojiler bulunur. Vucud boşluklarında kanlı bir exudat vardır.
Hastalık sığırlarda yanıkara ve diğer clostridial enfeksiyonlarla (basiller ichterohemoglobinuri) , pastörellozis , leptospirozis , piroplasmosis ile ; koyunlarda bradzot, clostridium septicum gastroenteriti, piroplasmosis ve leptospirosis ile; domuzlarda pastörellozisten ileri gelen pharangitis ile karışabilir.
ŞARBON TEDAVİSİ
Şarbon hastalığından erken teşhis ve tedavi oldukça önemlidir. Erken teşhis ve tedavi ile en çok kullanılan yöntem kristal penisilin ve diğer antibiyotiklerdir. Özellikle akciğer şarbonunda yüksek dozda antibiyotik uygulanmaktadır.
Deri şarbonunda herhangi bir cerrahi müdahale söz konusu değildir. Ancak yaralar sürekli olarak pansuman tedavisi ile kontrol altında tutulur. Kişi koruma altına alınmalı ve bir an önce tedaviye başlanmalıdır. Aksi halde geç kalınmış tedavinin iyi sonuçlar vermesi imkansız olabilir.
Şarbonun bulaşmasına neden olan hayvanlar öldürüldükten sonra kireçe gömülür ve ortam karantinaya alınır. Bölge iyice yıkanarak çevredeki hayvanlara aşı uygulaması yapılmalıdır. Aksi halde gerekli önlemler alınmaması ve bölgenin karantina altında tutulmaması şarbonun başlarına da bulaşmasına neden olabilir.
UYARI !
Yazımızda yer alan yazılı ve görsel içerikler farklı kaynaklardan derlenerek oluşturulmuş, öneri ve bilgilendirme yazısıdır. Kesin teşhis ve tedavi niteliği taşımamaktadır. Herhangi bir sağlık sorunu karşısında mutlaka doktorunuza başvurunuz.
